تسبیحها و آدم ها
این روزها دست خیلیها تسبیح میبینیم. بعضیها با آن ذکر میگویند و بعضیها فقط دست میگیرند.
جلوی مغازههای تسبیح فروشی که میایستی،گیج میشوی. تسبیحها هم برای خود عالمی دارند!
انواع و اقسام تسبیحها
صد دانه تسبیح دسته به دسته
یک سریشان از لحاظ شکل و شمایل با هم فرق میکنند. یک سری هم دانههایشان بیشتر و پرمایهترند. دانهی بعضیها را قالب میگیرند، بعضیها را میتراشند. یک وقت دانههای خرما و باقی چیزها را به بند میکشند، گاهی هم سنگ.
مرجان و ستارة دریایی تراش خورده را هم اگر در بند تسبیح دیدید تعجب نکنید. این فکر هم به مخیلهتان نیاید که همهشان ساخت وطن یا حداکثر کشورهای هم مسلک خودمان است. از آلمانیاش پیدا میشود تا هندوستانی و افغانی. البته حالا نوع چینیاش بازار تمام عالم حتی مکه و مدینه را تسخیر کرده(!)
تخیل و سلیقة آدمها، به اندازهی راههای رسیدن به خدا، تسبیحهای مختلفی طراحی کرده و ساخته که آشنایی با آنها خالی از لطف نیست
تعداد دانهها
تسبیح هزاردانه
ما بیشتر صدتاییاش را میشناسیم. ولی جورهای دیگری هم دارد.
تسبیح اصیل، همین است. تنها همان سی و سه دانهای را که ابتدا برای گفتن ذکر سبحان الله به کار میرفته دارد. جنس دانههایش هم اغلب از گِل اماکن متبرکه و کروی شکل است. مختصر و مفید.
این یکی را زیاد دیدهاید. صد دانه یاقوت که در سه دسته، با نظم و ترتیب، کنار هم به بند کشیده شدهاند. سه قسمت سی و سه تایی و دو عدسک که آنها را از هم جدا میکنند.
هر کس از اینها دست میگرفت، نشانهی زهد و تقوایش بود؛ یا لااقل ادعای آن را داشت. چون نفس آدم بند میآمد تا یکی یکی دانههایش را رد کند. شوخی که نیست، هزار دانه دارد.
25دانهای است. بیشتر برای تفنن دست میگیرند تا ذکر! جنس دانههایش از چوب یا کائوچو است. دانههایی که درشتتر از دانه سایر تسبیحهاست
انواع دانه ها
تسبیح تربت
مقدسترین نوع تسبیح که از تربت امام حسین(علیهالسلام) برداشته و ساخته میشود. طبیعتا انحصاری هم هست و فقط در کربلا تولید میشود. تسبیحهای تربت، عطر خاصی دارند که با عطر همه خاکها فرق میکند. کافی است یک بار تسبیح یا مهر تربت را توی دستتان بگیرید، کمی آن را بدمید و بعد بلافاصله بویش را استشمام کنید. اگرچه تسبیحهای ارزان قیمتی هستند که حدود سیصد تومان بیشتر قیمت ندارند اما ثواب ذکر گفتن و حتی همراه داشتنش از هر تسبیح دیگری بیشتر است
جوین
یک جایی نزدیک مشهد امام رضا(علیهالسلام) هست که آنجا را میگویند جوین. کار خیلی از مردم جوین، تسبیح سازی است. اگر رنگ تسبیح، قرمز اناری بود و توی نور شفاف بود، همان جوین مرغوب است که به علیمرادی معروف است. اما جوین عباس آباد توی نور، شفاف نیست. قیمتش هم خیلی کمتر است. سنگ جوین هم باید توی دست بچرخد تا رنگ سیاهش کم کم به اناری بزند
سندلوس
روسیه، آلمان، ترکیه و در ایران، شهر تبریز، تولیدکنندگان اصلی سندلوس هستند که از ترکیب چند نوع مادة شیمیایی به دست میآید. سندلوس هم با مالش دست و گرداندن، هم شفافتر میشود و هم بوی جوهر و مرکب میگیرد. انواع سبز، قرمز، زرد و آبی دارد. اما مقبولیت سبز و آبیاش بیشتر است. طوری که تسبیحهای دسته چندم آبی و سبز را گرمی 15هزار تومان میخرند
مرجان
از اسمش تابلوست که این یکی هم منشأ دریایی دارد. منتها یک خصوصیت خیلی جالب دارد که گرداندناش را هیجان انگیزتر میکند. تسبیحهای مرجان آکبند، سفید رنگ هستند. اما وقتی که توی دست میگردند تغییر رنگ میدهند. اول زرد و نارنجی و بعد قرمز. تسبیحهای مرجان قرمز، هم خیلی قشنگتر هستند و هم خیلی مرغوبتر و البته گرانتر
عقیق و فیروزه
دو تا سنگ خیلی معروف و خوشرنگ که بیشتر توی انگشترسازی کاربرد دارد. اما هستند کسانی که پول خرج میکنند تا دانههای عقیق یا فیروزه توی دستشان بچرخد. عقیق سوغات یمن است و گرمی 15 هزار تومان، آب میخورد. البته انواع چینی و آمریکاییاش هم هست که ارزان تراند. فیروزه هم مال نیشابور خودمان است و میشود گفت قیمت خاصی ندارد و تا بی نهایت میشود پول برایش خرج کرد. البته این را هم بدانید بد نیست که الان توی کل کشور فقط و فقط 15 نفر، آن هم در طبقه دوم بازار رضا(علیهالسلام) مشهد، تسبیح فیروزه میسازند. البته چینیها این جا را هم قبضه کردهاند و فیروزههای تقلبی و شیشهای را خیلی ارزانتر از دیگر رقبایشان مثل آلمان و ژاپن میفروشند
یُسر
عربستان سعودی و تایلند، مراکز اصلی ساخت تسبیح یُسر هستند. به خصوص که یُسر حجاز در مرغوبیت، رقیب ندارد. یسر را از لوله کردن برگهای یک نوع درخت دریایی میسازند. بعد این برگهای لوله شده را این قدر به هم میپیچند تا سفت شود و بعد نخ تسبیح را از وسط دانههایش رد میکنند. برگ یسر نر و ماده دارد و تسبیح یسر خوب، تسبیحی است که به قول اهل فن بچه نخورد . یسرها، سورمهای رنگ هستند و برای قشنگتر شدن، رویشان را نقره کوبی میکند. ویژگی منحصر به فردشان این است که وقتی دست رویشان میکشی، بوی جوهر خوشنویسی میدهند. تسبیح یسر را گرداندن، توی چند جا سفارش شده است و معروف است که همراه داشتن این تسبیح، شادی آفرین است
شاه مقصود
معروفترین نوع تسبیح، بچهی ناف افغانستان است. جلال آباد و قندهار پر است از حجرههای تسبیح سازی و سنگ تراشی که استادان دارند نانشان را از تراش سنگ تسبیح شاه مقصود به دست میآورند. مثل عتیقهها، انواع قدیمی و دسته چندمش خیلی گرانتر از نوع صفر کیلومترش است. چون هر چه بیشتر دست بخورد و توی دست بچرخد، شفاف تر، قشنگتر و البته زردتر میشود. یک ویژگی دیگر هم دارد که جنس سنگش زهر کش است. برای همین اسم تسبیح پادزهری را هم رویش گذاشته اند. شاه مقصود سبز، از همه ارزانتر است . اما زردترها و دست خوردهترها گرانترند.
ما که باور نکردیم، اما یک تسبیح ساز میگفت تسبیح شاه مقصودی دیده که دو میلیون تومان قیمت داشته. سر و ته دانههای این تسبیح نباید خوردگی داشته باشد
صندل
تسبیح صندل، از یک نوع چوب معطر هندی ساخته میشود که بویی شبیه بوی عود میدهد. قیمت صندل خوب، تا 10 هزار تومان هم میرسد. اما معمولی هایش را با هزار تومان هم میشود خرید
تسبیح مکانیکی
از همان ذکر شمارهای کروی مانندی که یک برجستگی دارد و یک شماره انداز که با هر فشار دگمه یک شماره کنتور میاندازد. چینی است و بازارش توی مکه و مدینه خیلی داغ است . این ذکرشمارها را ساختهاند برای حواس پرتها . ولی بعضی وقتها قات میزند و یکهو 568 تا شماره بالاتر میاندازد یا روی عدد 23 میایستد و تکان نمیخورد
کهربا
تسبیحهای کهربا، رنگ زرد مایل به آجری دارند. دانههایشان خیلی درشت است و از یک نوع فسیل دریایی از کف دریا میسازندشان. نوع آلمانی کهربا خیلی معروف و مرغوب است و به ازای هر گرم، تا ده هزار تومان به فروش میرسد. اما کهربای دریای بالتیک چنگی به دل نمیزند و هر گرماش حدود هزار و پانصد تومان است. کهربا دو تا ویژگی جالب دارد. اول این که وقتی رویش دست بکشی، تولید الکتریسیته ساکن میکند و چیزهایی مثل کاغذ را بلند میکند و دوم این که وقتی همان مالش دست را تکرار کنی تا کهربا کم کم گرم شود، بوی لیمو میدهد
تسبیحهای پلاستیکی
هر جور، هر شکل و هر رنگی را که بخواهید، توی تسبیحهای پلاستیکی میشود پیدا کرد. دانه درشت و ریز سیاه، سفید، رنگی و... . برای همین قیمتش هم نوسان دارد. از تسبیح 50 تومانی داریم تا 5 هزار تومانی. این، سلیقه، رنگ بندی، فشرده و مرغوب بودن جنس دانه و قالب زیبای کار است که به آن، قیمت میدهد.
تسبیح دیجیتال
چینیها اگرچه در مورد قبلی، حسابی گاف دادند و اعتبارشان توی بازارها از دست رفت. اما این یکی را خوب آمدند. یک ذکر شمار تر و تمیز که با یک باتری کوچک ساعت کار میکند و علاوه بر مشخص کردن شماره ذکر، ساعت زنگ دار هم هست و از آن بهتر میتوانید تنظیمش کنید که هر چند ذکر، یک بار یک بوق کوچک بزند و شماره ذکرها را بدون نگاه کردن به صفحهاش، بدانید
از باقه تا بذرُ البَنج
همه جور سنگ و چوب و گیاهی که فکرش را بکنید، شکل میدهند، یک نخ از تویش رد میکنند و به نام تسبیح میدهند دست مردم. تا حالا اسم بذرالبنج را شنیده بودید؟ یک جور شیرهی گیاهی است که به دانههای تسبیح تبدیل میشود. تسبیح باقه هم رنگارنگ است. از سبز، قرمز و ساده دارد تا رنگ پرچمی که مخلوط سبز و سفید و قرمز است.یک نوع تسبیح هم هست که دست پرورده یهودی هاست. یک نوع خاک و صمغ مخصوص را با هم ممزوج میکنند و وقتی شکل گرفت هر نوع عطری مثلا گل محمدی داخلش تزریق میکنند تا وقتی که توی دست میچرخد، بوی عطرش توی فضا بپیچد. تسبیحهای یهودی از راه اردن وارد بازار کشورهای عربی و اسلامی میشود.
تسبیح انگشتی
دستهایتان را که ازتان نگرفته اند. ده تا انگشت دارید به چه قشنگی. هر کدام سه تا بند دارند. میشود سی تا. اول این که خرجی روی دستتان نمیگذارد، دوم این که حساب شماره ذکرها را با یک نگاه میتوانید داشته باشد و سومین نکته که از بقیه مهمتر هم هست این که همیشه همراهتان است. از یک تسبیح دیگر چه میخواهید؟
قدیمها به تسبیح، مسبح هم میگفتند. اینها اجزای لاینفک تسبیح از اول تا به امروز هستند.
دانهها: اینها سیاهی لشگر تسبیح به حساب میآیند و از نظر جنس دانه و تعداد، تقسیمات مفصلی دارند.
عدسک: همانها که دانهها را به سه گروه تقسیم میکنند. اغلب هم به شکل عدسند. گاهی هم دانههایی ریزتر از بقیه. مگر فرقی هم میکند؟
شیخکها: بیشتر از جنس دانههای همان تسبیح است. با شکلی مانند مخروطهای ناقصی که از طرف قاعده به هم وصل شده باشند.
سر تسبیح: سر تسبیحها معمولا یک منگولهای است ولی در انواع گرانتر (دو منگولهای) استفاده از سنگهای قیمتی هم دیده میشود.
این ماجرا ادامه دارد...