منظر گردشغار کتله خور - یکی از دست نخورده ترین غارهای طبیعی دنیا

غار کتله خور - یکی از دست نخورده ترین غارهای طبیعی دنیا

غار کتله‌خور، غاری است خشکی -آبی، واقع در استان زنجان و در 155 کیلومتری جنوب زنجان و 173 کیلومتری شمال همدان و 410 کیلومتری تهران و 5 کیلومتری شهر کوچک گرماب واقع است.

این غار قبل از سال ۱۳۳۰ ه.ش. کشف شده‌ است.

غار کتله‌خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل‌رس و خاکهای حاوی اکسیدآهن قابل مشاهده‌است. این غار از نظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاریست کاملاً آبی اما غار کتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشکی. دوم اینکه آهکهای غار کتله‌خور نسبت به آهکهای غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباترشدن غار، چراکه خالص بودن آهکها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود

زیباترین پدیده طبیعی این غار به صورت قندیل‌های تماشایی معمولا در اطراف چشمه‌ها و تالاب‌های کف آن قابل مشاهده است.
غار کتله خور در ۱۵۵ کیلومتری جنوب زنجان و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان، در نزدیکی شهر کوچک گرماب واقع شده است. مسیر متداول، برای بازدید از این جاذبه طبیعی جاده زنجان به خدابنده (قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب است.
تا سال ۱۳۷۲ بازدید از غار تنها برای گروههای حرفه‌ای غارنورد و مجهز به ابزار و ادوات خاص امکان‌پذیر بود، که از این سال به بعد عملیات عمرانی در این منطقه آغاز شد و مسیرهای بازدید تفریحی به طول دوهزار و ۳۵۰ متر و با نورپردازی‌های فراوان در غار ایجاد شد.
درحال حاضر غار کتله خور به عنوان یک مرکز گردشگری در منطقه، مورد بازدید علاقه‌مندان بسیاری از سراسر ایران قرار می گیرد. از درون دهلیزها که وسعت آن گاهی به بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر می‌رسد گالری‌های باریکی در جهات گوناگون جدا می‌شوند که انتهای بعضی از آنها مسدود و برخی دیگر راه عبور بسیار باریکی به گذرگاهها و دهلیزهای دیگر دارند و بسیاری از این مسیرها و دالان‌های باریک هنوز شناسایی نشده و ناشناخته مانده‌اند.
مساحت دهلیزها و معابر و دالانها را نمی‌توان به درستی تخمین زد. در حال حاضر دو گذرگاه بزرگ در درون غار شناسایی شده‌است، یکی گذرگاه و دهلیز اصلی و قدیمی است که در راستای دهانه ورودی قرار گرفته و دیگری دهلیزها و دالانهایی هستند که در فواصل ۱۵-۱۰ متر از دالان های اولی قابل دسترسی است.
استالاگتیت‌ها و استالاگمیتها ستونهای عظیمی را در دهلیزها و گذرگاه‌های اصلی ساخته‌اند. قندیل‌های آویزان از سقف‌ها در اثر داشتن ناخالصی‌ها، زنگ‌های مختلف به خود گرفته‌اند و آنهایی که ترکیبات همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
زیباترین پدیده طبیعی این غار به صورت قندیل‌های تماشایی معمولا در اطراف چشمه‌ها و تالاب‌های کف آن قابل مشاهده است.در اثر فرو رفتن آب به طبقات زیرین غار و کم شدن عمق تالابها، کریستال‌ها و قندیل‌های بلورین خطوط دیدنی و بسیار جالبی را تشکیل داده‌اند.

● بخش‌های فرهنگی،ورزشی و تفریحی غار در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است. بخش ورزشی آن که در حدود ۴ کیلومتر است تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد ولی هنوز انتهای آن کشف شده‌است.
بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که می‌گویند این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است.
بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد؛ قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، البته این دالان هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماما طبیعی بوده است.
غار کتله‌خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیلها، زیبابی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است. غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل رس و خاک‌های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است.

● هم‌سن و سال علیصدر اما متفاوت از او این غار از نظر سنی تقریبا همسن غار علیصدر همدان است، البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملا آبی اما غار کتله خور زنجان غاری است تقریبا خشک.
دوم اینکه آهکهای غار کتله خور نسبت به آهکهای غار علیصدر بسیار خالص‌تر است که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراکه خالص بودن آهک‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل ها می شود.
یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله خور این است که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی های این غار تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان بسیار کم نظیر هستند.

● غاری پر از میدان گمان می‌‌رود حدود ۷۰۰ متر اولیه این غار قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته است به طوریکه رهنوردان اولیه غار این مسیر ۷۰۰ متری را به صورت سینه خیز طی کرده و مسیر خود را با علامتگذاری مشخص کرده‌اند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسانهای نخستین بوده است که این موضوع را اسکلت ۸۰ انسانی که در این محل پیدا شده است تأیید می‌کند. این غار دارای بخشهای دیگری است که به ترتیب، میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل ستون، سه راهی کوهی، میدان پنج شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر با جهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و ... را می‌توان نام برد. تمامی این بخشها حاصل تجمع‌های مختلف آهکی است که هر کدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیاء اطراف ما داشته اند به این اسامی خوانده می‌شوند.
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد این غار را می توان وجود ستونک‌های آهکی عظیم دانست که حاصل به هم پیوستن استالاگتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی هستند که باعث شده‌اند که این غار خود، نگهدارنده خود باشد یعنی اینکه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده هایی را بازی می کنند که مانع از فروریختن سقف غار می شود.
کتله‌خور در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است که در اثر فعل و انفعالات توده‌های عظیمی از سنگها از توده اصلی جدا شده اند. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملا غار تبدیل به غاری خشکی گردد.
از دیگر ویژگی‌های بارز این غار وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهکی و استالاگتیت‌های گل کلمی است. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره های متعدد طبیعی هم از ویژگیهای منحصر به فرد این غار است. علاوه بر تمامی این مسائل در غار کتله خور همان طور که در قبل آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده کرد که یکی از این تجمع های زیبا و جالب توجه استالاگمیت‌هایی است که بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند. این غار در طول ۱۲۰ میلیون سالی که از عمرش می گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده است. از تغییرات طبیعی این غار می توان به شکستگیهای حاصل از زمین لرزه ها، گسل خوردگیها، لغزش ها و ریزش ها اشاره کرد.