گروه بینالملل-رجانیوز: رابرت اینهورن، از برجستهترین دیپلماتهای آمریکا و پژوهشگر مراکز و بنیادهای فکری و پژوهشی آمریکا همچون «کمیته کنترل تسیحاتی و منع اشاعه هستهای» در تحلیلی تفصیلی به تبیین زمینهها و ریشههای سیاسی طراحی توافق هستهای ایران و کشورهای ۵+۱ پرداخته و موانع و محدودیتهای برجام را توضیح داده است. او تصریح میکند برخی راهحلهای فنی مسائل پیچیده در مذاکرات به یک باره پیدا شدند، چرا که رئیس جمهوری ایران به دنبال بهرهبرداری از این توافق در انتخابات مجلس ایران بود. اینهورن معتقد است آنچه برجام را تهدید میکند خلأها و ابهامات متعدد این متن حقوقی و همچنین اختلافات ایران و آمریکا در موضوعاتی مانند سوریه و یمن است. از نظر او آمریکا باید تحریمهای هوشمند و مبتکرانهای طراحی و اجرا کند تا ایران به تفسیر آمریکا از متن برجام عمل کند نه به تفسیر و تبیین خودش.
مسیر پیش رو ناهموار است
توافق هستهای ایران زمانی که آژانس بینالمللی انرژی اتمی تأیید کرد که جمهوری اسلامی ایران به تعهدات کلیدی خود در این زمینه عمل کرده است، به مرحله مهمی رسید. در مقابل، آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد تحریمهای مرتبط با پرونده هستهای را که اقتصاد ایران را از بین برده بود، به تعلیق درآورد یا آنها را پایان داد. با این که دولت اوباما، دولت ایران و سایر طرفهای مذاکرهکننده، فرا رسیدن «روز اجرای» برجام را جشن گرفتند، مسیر پیش رو برای اجرای این توافقنامه احتمالاً ناهموار خواهد بود و طول عمر آن به سختی تضمین شده است.
طبق برجام، ایران تا روز اجرایی شدن توافق باید سریعاً ظرفیت مواد هستهای مورد استفاده در ساخت سلاحهای هستهایاش را کاهش میداد. این امر شامل برچیدن و انتقال بیش از ۱۲,۰۰۰ سانتریفیوژ و زیرساخت مرتبط به حدی مشخص و قابلنظارت، انتقال بالغ بر ۱۰,۰۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنیشده (تقریباً ۹۸ درصد کل اورانیوم غنیشده) و از رده خارج کردن و غیرقابل استفاده ساختن هسته اصلی راکتور اراک که در بهینهسازی تولید پلوتونیوم مورد استفاده قرار میگرفت، میشد.
اجرای این ملزومات، یک تعهد بزرگ به شمار میرفت. برجام ضربالعجلی را برای تکمیل و اجرایی شدن آنها تعیین نکرد ـ بلکه این گام به ایران واگذار شده بود، و اگر رهبری ایران خواستار روز اجرا و برداشتهشدن فوری تحریمها بود، این گام میتوانست به سرعت انجام شود. ایالات متحده از جانب خودش، اولویتی بر زمانبندی قائل نبود ـ بلکه هدف اولیهاش اطمینان از این بود که ایران این وظایف را به نحوی اجرایی کند که تعهدات برجام محقق شود و صحبتهای قبلی مبنی بر قبول تعهدات پیش رفته و عملی شود.
اجرای زودتر از موعد مورد انتظار با هدف انتخابات مجلس
با توجه به ویژگی بینظیر و مهم ایران در اجرای یکسری تعهدات قبل از روز اجرای برجام، مقامات آمریکایی پیشبینی کردند که این تعهدات تا بهار یا تابستان سال ۲۰۱۶ اجرا نخواهند شد. اجرای این تعهدات در ابتدای این ماه، دور از انتظار بود. برداشتن این گام با این سرعت به نظر میرسد با تحریک رئیسجمهور ایران و حامیان وی صورت پذیرفت؛ طبق نگاه ایشان، برداشته شدن سریع تحریمها باعث تقویت ایشان در انتخابات ۲۶ فوریه برای مجلس خواهد شد. با نگاه به گذشته کاملاً روشن است که ایرانیها آماده اجرای سریع تعهداتشان بودند و برنامههایشان را بطور کارآمد اجرا کردند.
عامل اساسی دیگر توانایی طرفین بویژه ایران و آمریکا در حل مسائل سخت اجرایی و به لحاظ فنی پیچیده، بدون تأخیرهای بیمورد بود. برجام که ماه جولای مورد موافقت طرفین قرار گرفت یک سند بسیار تفصیلی است که تا جای ممکن به دنبال توضیح دقیق بسیاری از مسائل اجرایی بود، با این وجود حل بسیاری از موارد به بازه زمانی مابین تصویب برجام و روز اجرای آن محول شد.
راهحلهای فنی ایران در مدتی کوتاه پیدا شد
همانطور که پیشبینی میشد، طرف ایرانی اغلب راهحلهایی را پیشنهاد میداد که برای تخفیف بار اجرای تعهدات یا کاهش ملزومات مورد نیاز برای کاهش زیرساختهای هستهای طراحی شده بود. اما آمریکا و طرفهای مذاکرهکننده اصرار داشتند که نتایج دقیقاً مطابق با برجام باشد و حاوی مرحلهای برای اجرای دقیق آن در آینده باشد. در طیف وسیعی از مسائل که احتمالاً موجب ایجاد بنبست شدند و اساساً روز اجرای برجام را به تأخیر انداختند، ایران رویکرد عملگرایانهای را در پیش گرفت و یکسری راهحلهای فنی در یک بازه زمانی نسبتاً کوتاه پیدا شد؛ از جمله این مسائل میتوان به میزان سانتریفیوژهایی که باید از رده خارج میشد، جابجایی اورانیوم غنیشده ۲۰ درصد، و توافق بر سر ویژگیها و ارزشهای کارآمد سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره کرد.
در واقع در برخی موارد، راهحلهایی برای اصلاح و تکمیل برجام پیدا میشد. به عنوان مثال، ایران کم و بیش با روشن کردن موضوع صفحات سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران موافقت کرد، حتی قبل از اینکه این سوخت برای راهاندازی راکتور مورد استفاده قرار بگیرد، اورانیوم غنیشده ۲۰ درصد از صفحات سوخت قابل استخراج نبود و آماده استفاده در ساخت سلاحهای هستهای بود.
تصویب به موقع مسائل اجرایی و پیگیری دقیق تعهدات از سوی ایران در ۶ ماه اخیر، به خوبی حاکی از اجرای برجام در آینده است. البته، تا روز اجرای برجام، وقتی هدف مهم ایران از برداشته شدن تحریمها مشخص شد، ایرانیها از حداکثر انگیزه برای ارائه بهترین رفتار برخوردار بودند. یکی از نگرانیهای آمریکا در جای دیگر این است که رفع تحریمها ـ که شامل برگرداندن غیرقابل بازگشت حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از داراییهای بلوکه شده تهران نیز میشود ـ انگیزه ایران را در آینده برای حل مسائل ساختاری و رعایت دقیق تعهداتش در برجام کاهش خواهد داد.
اگرچه، حامیان توافق معتقدند که، حتی بعد از روز اجرا و توقف تحریمها، ایران به شدت به انگیزه پایبند بودن به تعهدات خود ادامه خواهد داد. تهران میداند که اختلافات در توافق میتواند نگرانیهایی در جامعه تجاری بینالمللی درباره بازگردانی احتمالی تحریمها ایجاد نماید - که میتواند منافعی را که بعد از روز اجرا در حال تأمین شدن بود، متوقف کرده یا معکوس نماید. بخصوص به دلیل قیمت پایین نفت و چالشهای اقتصادی بزرگ در دوره آتی، رهبران ایران تمایل ندارند تا دستاوردهای ناشی از رفع تحریمها را در معرض خطر قرار دهند.
یک شروع خوب: قلب راکتور اراک پر از سیمان است!
تنها زمان میتواند بگوید که آیا ایران به ملاحظه مزایای انجام تعهدات برجام، به دقت ادامه خواهد داد یا خیر. اما در حال حاضر، روشن است که توافق هستهای شروعی امیدوارکننده داشته است. با توجه به کاهش چشمگیر میزان ظرفیت غنیسازی، مدت زمانی که ایران برای تولید مقادیر کافی اورانیوم غنیشده به منظور ساخت یک بمب نیاز دارد، حداقل به یکسال افزایش یافته است. غنیسازی از این پس در مجموعه زیرزمینی فوردو که به یک مرکز تحقیقات هستهای تبدیل میشود، انجام نمیگیرد. راکتور آب سنگین اراک، که الان هسته اصلی آن با سیمان پر شده است، دیگر قادر به تولید پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی نیست. و ایران هماکنون در حال اِعمال مفاد نظارتهای پیشرفتۀ پروتکل الحاقی، با افزایش حضور آژانس بینالمللی انرژی اتمی در صحنه، نصب مدرنترین امکانات نظارتی و نظارت بیسابقه بر تمامی زنجیره تأمین اورانیوم و سانتریفیوژ است.
اما هر چند که شش ماه گذشته قابلتوجه بوده، اهدافی که تا به امروز بدست آمده فقط یک شروع است. زیرساختهای هستهای ایران از راههای مهمی کاهش داده شده یا اصلاح شدهاند، اما اجرای [تعهدات] یک فرایند مداوم است:
· سطوح اورانیوم غنیشده و سانتریفیوژهای کاهشیافته بایستی حفظ شود،
· محدودیتها در زمینه تولید سانتریفیوژ و تحقیقات و توسعه باید اِعمال شود،
· راکتور اراک باید بازطراحی شود،
· مجموعه فردو باید تبدیل شود،
· واردات پیشنهادی برای برنامه صلحآمیز هستهای ایران باید مورد بررسی قرار بگیرد و توسط کانال تهیه و خریداری مورد تأیید قرار بگیرد و
· کمیسیون مشترک بایستی اختلاف در اجرا را در میان سایر وظایف، بیان کند.
تاکنون که روند خوب پیش رفته است. اما در مسیر اجرای کارآمد و پایدار برجام، چالشهای جدی وجود دارد.
حتی اگر تمامی طرفها به تعهدات خود در برجام پایبند باشند، موضوعات اختلافی [دوباره] ظاهر میشوند. علیرغم جزئیات تفاهم که در برجام آمده و متعاقباً قبل از روز اجرا لحاظ شده، طرفین به ناچار در آینده با ابهامات و اختلافاتی در تفسیر [برجام] مواجه خواهند شد. در چنین شرایطی، انتظار میرود که ایرانیها مرزهای توافق را بررسی کرده، و برای منافع حاشیهای خود تلاش نمایند. اقدامات ایشان از طرف سایر اعضاء، حال نقض برجام از سوی آنها عمدی بوده باشد یا نه، در تضاد با برجام در نظر گرفته خواهد شد.
لازم است تا همه طرفها نگرشی مبتنی بر عدم بردباری در قبال عدم- توافق اتخاذ نمایند. که به معنی مقابله با مشکلات بالقوه توافق است اگرچه این مسائل، کوچک، مقطعی و در اولین مراحل ممکن باشند. حال میخواهد مشکل یک تلاش عمدی [از سوی ایران] جهت تقلب باشد که باید متوقف شود ـ یا میخواهد یک سوء تفاهم واقعی یا تفاوت در تفسیر باشد که باید رفع شود ـ در هر صورت طرفها باید دنبال حل مشکلات توافق باشند قبل از اینکه این مشکلات به حدی بزرگ شوند که حفظ برجام را زیرسؤال ببرد. این مسأله نیازمند به این است که طرفها نوعی رویکرد عملگرایانه را از خود نشان دهند که آنها را به روز اجرا برساند و نیز آنها را نسبت به تضمین پیروی کامل از توافق هستهای و حفظ این توافق در مسیر خودش، متعهد باقی نگه دارد.
رفتارهایی که به برجام ارتباطی ندارد، اما برجام را نقض میکند!
چالشها برای عملکرد واضح و پایدار برجام صرفاً از داخل خود توافق ایجاد نمیشود. قطعاً، جدیترین چالشها از خارج از توافق، بویژه از رفتارهای ایران که تحت پوشش توافق قرار ندارد، سر بر میآورد.
از آنجایی که برجام تابستان گذشته نهایی شده است، ایران درگیر یکسری رفتارهای مشکلآفرین شدهاست. از میان آنها میتوان به موارد زیر اشاره نمود، ایران:
· درگیری مستقیم نظامی خود را در سوریه افزایش داده است،
· به حمایتش از سایر بازیگران منطقهای خود ادامه داده و دو آزمایش موشکی دوربُرد انجام داده است،
· با پرتاب موشک، یک تمرین نظامی را در مجاورت ناوهای دریایی ایالات متحده انجام داده است،
· اصلاحطلبان داخلی را سرکوب کرده، و
· و تا همین چندین روز پیش، شهروندان آمریکایی را به اشتباه زندانی کرده بود.
هیچیک از این اقدامات برجام را نقض نکردهاند، چراکه این توافق با اصرار هر دو کشور ایران و آمریکا صریحاً بر مسأله هستهای تمرکز کرده است. اما اگر توافق هستهای به عنوان تسهیلکننده رفتار تحریکآمیز ایران دیده شود ـ به عنوان مثال آزادسازی میلیاردها دلار داراییهای بلوکهشده که ایران میتواند به یک برنامه منطقهای تهاجمی اختصاص دهد ـ حمایت از توافق هستهای در آمریکا میتواند به شدت کم شود.
تاکنون اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده به منظور جلوگیری از تلاشهای اخیر مخالفان [برجام در کنگره] برای متوقف کردن مذاکرات، توانسته است حمایت کافی دموکراتهای کنگره را حفظ نماید. اما اگر اعضای کنگره و عموم مردم آمریکا به این باور برسند که ایرانیها از برجام و رفع تحریمهای آن برای دنبالهروی سیاستهای خصمانه علیه ایالاتمتحده و شرکای منطقهای آمریکا استفاده میکند، ممکن است رئیسجمهور دیگر قادر به حفظ جبهه در مقابل مخالفان داخلی توافق نباشد. و ممکن است توانایی حفظ وتویِ ریاستجمهوری برای قانونی که به منظور نقض توافق طراحی شده است را، از دست بدهد.
حمایتها هماکنون نیز سست و ناچیز است. اخیراً، چندین نفر از نمایندگان دموکرات کنگره ـ از قبیل حامیان توافق هستهای ـ در انتقاد از دولت اوباما ظاهراً به خاطر داشتن تفکرات ثانوی در خصوص تحریم ایران بدلیل آزمایش موشکهای بالستیک در ماههای اکتبر و نوامبر به جمهوریخواهان پیوستند. اگرچه آن آزمایشات قطعنامههای شورای امنیت را نقض کردند، اما برجام را نقض نکردند. همانگونه که معلوم است، دولت اِعمال تحریمهای موشکی را صرفاً به خاطر اجتناب از در معرض خطر قرار گرفتن آزادی ۵ زندانی آمریکایی در ایران به تاخیر انداخته است. تحریمها علیه یازده نهاد و شخصیت به خاطر تأمین تدارکات لازم برای برنامه موشکی ایران روز یکشنبه اعلام شدند.
موضوع ملوانان آمریکایی، به لطف کانالهای ارتباطی توافق هستهای حل شد!
بنابراین، حتی ایالات متحده بدنبال مشارکت دادن ایران برای بررسی تمایلش جهت سازنده بودن در بحران سوریه و سایر مناقشات منطقه است؛ ضمن اینکه حفظ حمایت منطقهای و داخلی از توافق، نیازمند ممانعت از رفتار بیثباتکننده و نادرست ایران است. اعمال تحریمهای موشکی گام مناسبی در این راستا بود. اما این هدف باید با سایر تمهیدات برای خنثی نمودن برنامه موشکی ایران، و همچنین با اقداماتی برای مقابله و مجازات تلاشهای تهران به منظور دخالت در امور همسایگان و گسترش نفوذ خود در منطقه (چه بطور مستقیم و چه از طریق بازیگران منطقهای خود) دنبال شود.
یادآوری آسیبپذیریِ بالقوه برجام نسبت به پیشرفت [امور] خارج از توافق، اخیراً هنگامی مطرح شد که ملوانان آمریکایی به طور ناخواسته وارد آبهای ایران شده و توسط مأموران ایرانی بازداشت شدند. منتقدان اوباما به سرعت به این رویداد واکنش نشان داده و آن را به عنوان شاهدمثالی مطرح کردند که طی آن توافق هستهای، ضعف وی و جسارت ایران را نشان داده است.از آنجا که این موضوع در طول یک شب حل نشد ـ به لطف کانالهای ارتباطی که بواسطه مذاکرات هستهای بوجود آمدند ـ این رویداد میتوانست به یک برخورد سیاسی طولانیمدت تبدیل شده و نه تنها روز اجرا بلکه خود برجام را نیز در معرض خطر قرار می داد.
عملکرد طولانیمدت برجام نه تنها بوسیله بسیاری از مشکلات پیچیده تفاهم که به احتمال زیاد در طول دوره اجرای توافق ظاهر میشود، بلکه با رفتارهای تحریکآمیز و خارج از توافق ایران نیز تهدید میشود. این توافق همچنین در تهران و واشنگتن با مخالفتهای مداوم در معرض خطر قرار دارد.
جامعه بینالملل باید نسبت به ایران احتیاط پیشه کند!
به نظر میرسد در ایران، اصولگراها در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مجلس، رسانهها و روحانیون از توافق راضی نیستند. آنان هشدار دادهاند که این توافق دروازههای ایران را برای «نفوذ» تأثیرات غرب باز گذاشته است؛ آنان همچنین پشت پرده بازداشت تاجرانی همچون سیامک نمازی با تابعیت ایرانی- آمریکایی قرار دارند تا مانع از حضور غربیها در اقتصاد ایران شوند. تاکنون، مخالفان تا حد زیادی با عدم تمایل برای فرا رسیدن روز اجرا، رفع تحریمها، و نیز آزادسازی داراییهای بلوکهشده همچنان تحتنظر بودهاند. حالا که به این نقاط ذکر شده رسیدهایم، اصولگراها میتوانند در تلاشهای خود برای بیاعتبار ساختن و نهایتاً نقض توافق هستهای جسورتر شوند.
میتوانیم انتظار داشته باشیم که مخالفان توافق در داخل ایران، دنبال هرگونه بهانه برای متهم کردن ایالات متحده برای نقض تعهدات برجام هستند، بخصوص تعهد به «ممانعت از مداخله در تحقق منافع کامل ایران از برداشته شدن تحریمها». کارشناسان متعددی انتظار دارند که جامعه تجارت بینالمللی، روشی محتاطانه، آگاهانه و صبورانه را در خصوص تعامل دوباره با ایران اتخاذ کند. این بدلیل اقدامات و تلاشهای آمریکا برای جلوگیری از بهبود وضعیت اقتصادی ایران نیست، بلکه به خاطر مشکلات شناختهشده در رابطه با تجارت در ایران و نیز عدم اطمینان درباره آینده توافق هستهای است. اگر این تردید عملی شود، مخالفان ممکن است ایالات متحده را به لحاظ بینالمللی به تضعیف عمدی منافع ناشی از برجام متهم کرده و از ایران بخواهند تا اجرای تعهدات هستهای خود را متوقف نماید.
رهبر معظم [آیهالله سید] علی خامنهای در پاییز گذشته ضمن انعکاس دیدگاههای اصولگراها، هشدار داد که هرگونه تحریم جدیدی از سوی ایالات متحده، به هر دلیلی، برجام را نقض کرده و انکار تعهدات ایران را توجیه خواهد کرد. این موضعگیری آشکارا برخلاف برجام است، که صرفاً مانع اِعمال یا اِعمال دوباره تحریمهای مربوط به مسأله هستهای است نه مانع اِعمال تحریمهای تصویبشده به دلایل غیرهستهای همچون حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر، یا فعالیتهای موشکی.
ایالات متحده تمایل دارد هر زمان که لازم بود تحریمهای غیرهستهای را اعمال کند. اگر ایران با دنبالهروی از تمایل اعلامشده خود برای محدود کردن اجرای برجام واکنش نشان دهد، چشمانداز توافق ناامیدکننده خواهد بود. اعمال تحریمهای موشکی از سوی دولت اوباما در چند روز گذشته اولین نمونه آزمایشی است. تاکنون، جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران عنوان کرده است که ادعاهای ایالات متحده مبنی بر اینکه ایران قطعنامه شورای امنیت را نقض نموده «نامشروع» بوده و ایران «پاسخ متناسبی خواهد داد» و ایران به فعالیت موشکی خود «بیش از پیش» ادامه خواهد داد. اما او تاحدی از متهم کردن واشنگتن به نقض برجام یا بیان این نکته که عملکرد ایران در پیروی ایران از [تعهداتش در] برجام تحتتأثیر قرار خواهد گرفت، خودداری کرد.
مخالفان ایرانی توانایی جلوگیری از اِعمال یا خرابکاری مستقیم در اِعمال برجام را دارند. روشن نیست که آیا روحانی و متحدین او از کنترل کافی بر سپاه پاسدارن و سایر اصولگراها برای ممانعت ایشان جهت مانعتراشی در دسترسی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تأسیسات نظامی، یا تداوم استفاده از شبکههای تدارکاتی غیرقانونی، یا مشارکت در کار ساخت تسلیحات هستهای برخوردار است یا نه. مگر این که رهبر عالی دستورالعمل روشن و محکمی در حمایت از توافق هستهای صادر کند، در غیر اینصورت این ریسک وجود خواهد داشت که مخالفان از جانب خودشان برای بر هم زدن آن اقدام نمایند.
مخالفان آمریکایی برجام چه میخواهند؟
در آمریکا نیز مخالفت نسبت به برجام میتواند بر دیرپایی توافق اثر بگذارد. بعد از شکست سپتامبر گذشته برای تحمیل یک رأی روی قطعنامه کنگره به منظور رد توافق هستهای، مخالفان موقتاً رویکرد کمتر قاطعانهای را در پیش گرفتهاند. اما رفتارهای مشکلآفرین ایران پس از بررسیهای برجام توسط کنگره ـ از قبیل انجام فعالیتهای منطقهای، آزمایشات موشکی، سرکوب داخلی و بازداشت آمریکاییها ـ تمایل به حمله و برهم زدن توافق را دوباره احیاء کرده است.
با این وجود تا به حال، تلاشهای قانونی برای منحل کردن برجام کشش لازم را نداشته است. در روزهای پیش از اجرای برجام، مجلس لایحهای را تصویب کرد که مانع از حذف افراد و مراکز مالی خاص از لیست تحریمهای وزارت خزانهداری میشد ـ تا به این ترتیب مانع از توانایی دولت برای برداشت تحریمها شود. با این حال، رأی مجلس بسیار پایینتر از تعداد مورد نیاز به منظور باطل کردن حق وتوی احتمالی رئیس جمهور بود، و حتی مخالفان برجام مانند الیوت انجل، نماینده دموکرات نیویورک نیز با آن مخالف بودند. در نتیجه، رهبران حزب جمهوریخواه تصمیم گرفتند از رأیگیری منصرف شوند و تمهیدات لازم را به زمان دیگری موکول نمایند. حال که افراد موجود در لایحه کنگره هماکنون از لیست تحریمها حذف شدهاند، روشن نیست که تمرکز لایحۀ اصلاح شده بر چه [موضوعی] خواهد بود.
بدنبال آزمایشهای موشکهای بالستیک دوربرد در ماههای اکتبر و نوامبر (و بخوص بعد از آنکه به نظر میرسید دولت پس از متوجه شدن تمایل کنگره برای اعمال تحریمهای موشکی، از انجام آن منصرف شد) تمایلی [میان همه] ـ حتی در میان دمکراتهای حامی برجام ـ در زمینه [تصویب] قانونی با هدف مقابله با برنامههای موشکی ایران بوجود آمد. اما با اعمال تحریمهای موشکی جدید در روز بعد از اجرای توافق توسط دولت، آن تمایل احتمالأ از بین برود.
بنابراین، تحت شرایط فعلی و با تصمیم رئیسجمهور برای وتوی قانونی که به باور وی با هدف تضعیف برجام به تصویب میرسد، حداقل در آینده نزدیک، چشمانداز روشنی از یک چالش قانونی موفق نسبت به توافق هستهای وجود نخواهد داشت.
آزادی ۵ آمریکایی بازداشتشده توسط ایران در اواخر ماه گذشته، هرچند در یکسری موارد خاص مورد انتقاد قرار گرفت، در آمریکا بطور گسترده مورد حمایت واقع شد. این رویداد در افکار عمومی به عنوان دستاورد توافق هستهای دیده میشود. حداقل در کوتاهمدت، بازگشت زندانیان آمریکایی (و همچنین شاید آزادی سریع ملوانان آمریکایی) به برجام امکان دفاع در برابر مخالفین داخلی را خواهد داد.
اما بعید به نظر میرسد که مخالفتها نسبت به توافق فروکش کند، بخصوص اگر رهبران ایران به پیروی از سیاستهای تجاوزکارانۀ خارجی و نیز سیاستهای سرکوبگرایانه داخلی خود ادامه دهند. رقابت انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا تضمین میکند که مخالفت جدی نسبت به توافق هستهای، بخصوص میان جمهوریخواهان در طول سال ۲۰۱۶ شنیده خواهد شد. و اگرچه شعارهای انتخاباتی اغلب فاکتورهای قابل اعتمادی برای موضعگیریهای رهبران منتخب و جدید محسوب نمیشوند، انتقال به یک دولت جدید در ژانویه ۲۰۱۷ بدین معنی است که عملکرد بلند مدت برجام را نمیتوان تضمین کرد.
تحریمهای جدیدی برای پایبندی ایران به برجام طراحی و اجرا شود!
فرارسیدن روز اجرا این احساس را منتقل میکند که کار سخت انجام شده و هماکنون زمان گذار به مرحله کمتر فعالِ حفظ دستاوردها فرا رسیده است. اما این کار به سختی انجام شده است. حفظ برجام در مسیر خود و عملکرد مناسب در مواجه با مشکلات توافق که به ناچار ظاهر میشوند، رفتارهای تحریکآمیز و خارج از توافق ایران و اصرار مخالفان داخلی صرفاً به همان میزان تلاشی نیاز دارد که برای مذاکره بر سر توافق و رسیدن به ملزومات مورد نیاز برای روز اجرا لازم بود.
دولت اوباما باید در مسیر مناسبی گام بردارد. این دولت مجبور است تا ضمن حفظ حمایت جهانی برای اِعمال تنبیه مناسب در صورت بروز هرگونه تخلف کوچک و بزرگی، ایران را در قالب یک استاندارد دقیق حفظ کند. در همان حال، باید برای حل مشکلات توافق و ابهامات و برداشتهای اشتباه راهحلهای زمانی و عملی پیدا کند، و همچنین جلوی هرگونه نقض توافق را قبل از اینکه به منبع بزرگی از مجادلات تبدیل شده و تهدیدی برای توافق را رقم بزند بگیرد.
دولت باید تحریمهایی که بعد از روز اجرا باقی مانده را تقویت نماید و هنگامی که مناسب بود تحریمهای جدید آمریکا در زمینه تروریسم، [برنامههای] موشکی، حقوق بشر و سایر اهداف غیرهستهای را [علیه ایران] اِعمال نماید. اما باید تضمین کند که تحریمهای جدید به دقت هدفگیری شده و برای صرفنظر کردن از رفع تحریمهای قول داده شده به ایران در توافق، طراحی نشود.
ایالات متحده باید به منظور خنثی کردن رفتارهای تحریکآمیز ایران بخصوص حمایتهای این کشور از بازیگران منطقهای و فعالیتهای موشکیاش، با شرکای منطقهای خود همکاری کند. در همین حال، باید با تعامل با ایران به این نکته پی ببرد که آیا آماده است تا رویکرد سازندهای را در قبال مسائل منطقهای بویژه در کمک به حل جنگهای سوریه و یمن اتخاذ نماید یا خیر.
و دولت باید در حالی که از نزدیک و بطور شفاف با کنگره در زمینه مسائل مربوط به توافق و سایر مسائل مربوط به اجرای برجام مشورت میکند، با تلاشهای مخالفان در کنگره برای جلوگیری یا مداخله در اجرای برجام مقابله نماید. و همچنین دولت باید بررسی کند که آیا ممکن است با کنگره در خصوص یک استراتژی قانونی که بتواند عملکرد توافق را بهبود ببخشد، همکاری کند یا نه.
بنابراین برجام آغاز مؤثری داشته است. اما حفظ آن در مسیر خود، نیازمند به توجه مداوم و سطح بالای ایالات متحده، دیپلماسی فعال با شرکای آمریکا و ایران، و نیز ارتقاء کارآمد [توجهات] کنگره و عموم مردم آمریکا برای سالهای آینده [نسبت به توافق] است.